AnvariOnline.Info

عبدالله جوادی آملی

جمعه این هفته آیت الله جوادی آملی مفسر معروف قرآن و استاد برجسته اخلاق و حوزه علمیه قم از تریبون نماز جمعه قم بدون ذکر دلیل خداحافظی کرد تا سوال بزرگی به دنبال یافتن علت این کنارگیری در محافل خبری ایجاد شود. برخی این کنارگیری را به خاطر مسائل و حواشی اخیر که پیشتر نیز موجب رنجس برخی علما شده بود می دانند و البته برخی دیگر آن را بی ارتباط با رحلت آیت الله بهجت و لزوم معرفی مرجع جدید نمی دانند.

هرچند اواخر مهرماه دفتر ایشان به درج خبری در روزنامه کیهان واکنش نشان داد اما همچنان ستون ایشان در روزنامه کیهان پابرجاست.

 آیت الله جوادی آملی همواره چهره ای میانه رو بوده است. هرچند اخیرا انتقادهای تندی را نسبت به شرایط فعلی، جو سیاسی حاکم و شرایط اقتصادی و معیشتی مردم مطرح کرده است، اما از سوی دیگر نیز اظهار نظرهایی در انتقاد به افعال معترضان داشته است. در حالیکه برخی محافل خبری معتقدند کناره گیری آیت الله جوادی آملی از تریبون نماز جمعه به دلیل حواشی اخیر و رنجش برخی علما و اساتید حوزه علمیه از جریان های تندرو و افراطی است، عده ای هم کناره گیری این استاد حوزه را غیر سیاسی می دانند. آنها کناره گیری آیت الله جوادی آملی از امامت جمعه شهر قم را بی ارتباط با بحث مرجعیت این استاد حوزه نمی دانند. پس از رحلت آیت الله بهجت، بحث معرفی مرجع تقلید جدید مطرح شد و سوابق و بار علمی این استاد حوزه علمیه قم موجب شده است تا این نظر قوت بگیرد.

حال اینکه آیت الله جوادی آملی نه آنگونه که در تفسیرها و تحلیل های برخی رسانه ها مطرح می شود موضع گیری های سیاسی یک جانبه نداشته است، هرچند اواخر مهرماه دفتر ایشان به درج خبری در روزنامه کیهان واکنش نشان داد اما همچنان ستون ایشان در روزنامه کیهان پابرجاست.

اگرچه او از علمایی است که در وقایع اخیر سخنانی ناظر بر رعایت انصاف در برخورد با معترضان داشته اند و در عین حال انتقاداتی را نیز به جریان حاکم ایراد کردند، اما در مقابل اظهار نظرهای اخیر این مفسر قرآن در خصوص فتنه(جلسه درس اخلاق ایشان در هفته دوم آبانماه) و اظهاراتی در خصوص لزوم دشمن شناسی در جمع فرماندهان سپاه(پنجشنیبه این هفته) نیز داشته است. در جلسه مذکور این مفسر قرآن با اشاره به جنگ جمل(بین امام علی(ع) و عائشه که به وی عنوان ام المومنین داده بودند) یاد اور شده بود: حضرت امیرالمؤمنین (ع) در جنگ جمل وقتی پرچم را به دست محمد بن حنفیه داد، فرمودند: دو کار را انجام بده، اول پایت را مثل میخ به زمین بکوب تا متزلزل نشود، دوم نگاه کن که دشمن تا کجا صف کشیده و اتاق جنگش تا کجاست، دقت کنید که اتاق جنگ در شام است و ما داریم در کوفه می‌جنگیم و در اتاق جنگ مسیحی و کافر هستند اما ما مسلمان‌ها داریم با هم جنگ می‌کنیم. در شرایط فعلی فضا خیلی طیب و طاهر نیست و ما باید در فضای لرزان دقیق باشیم، زود باور نباشیم و با نگرشی همه جانبه و هوشیاری کامل، با حل مشکلات پیش رو از خدا بخواهیم که ما را به غیر خود حواله نکند.

 اظهارات و سخنرانیی هایی از این دست نیز از این استاد حوزه وجود دارد که گویا رسانه های منتقد تمایل چندانی به انعکاس آنها ندارند. بر این اساس آیت الله جوادی آملی همواره سعی کرده است رویکرد فرا جناحی خود را حفظ کند. چیزی که در اظهار نظر مراجع نیز دیده می شود. وانگهی، به جز رهبرمعظم انقلاب هیچ مرجعی همزمان با مرجعیت نماز جمعه را اقامه نمی کند.

از سوی دیگر جوادی آملی از چهره هایی بود که نامش در بین علما و اساتید ناراضی از افراطی گری ها به چشم می خورد. دقیقا پس از اظهار نظر صریح رهبر انقلاب در خصوص شعار هایی که برخی افراد در دیدار با ایشان سر می دادند و همزمان با انتقاد امامی کاشانی امام جمعه موقت تهران از جو حاکم، چیزی که وی از آن با عناوین زد و خوردها و آبرویزی‌هایاد کرد،آیت الله جوادی آملی امام جمعه موقت قم روز جمعه از این تریبون خداحافظی کرد.

آیت الله جوادی آملی خطاب به نمازگزاران شهر قم گفت: «بنده از ادامه حضور در نماز جمعه و اقامه نماز معذورم و از تمامی نمازگزاران در طول این سال‌ها که نتوانستم به وظیفه خود به خوبی عمل کنم، عذرخواهی می‌کنم.»

آیت الله جوادی آملی پس از انتخابات ریاست جمهوری اسلامی در خطبه های نماز جمعه خود از آنچه که او آن را برخوردهای غیر اخلاقی در مناظرات کاندیداها در تلویزیون خوانده بود، انتقاد کرده بود. در پی آن خطبه ها، عده ای از تندروها بر علیه او در قم تظاهرات کرده بودند. همچنین آستانه حضرت معصومه(س) در قم نام آیت الله جوادی آملی را از فهرست سخنرانان مراسم شب های احیا ، حذف کرده بود.

ایت الله جوادی آملی یکی از ائمه جمعه موقت قم در این خطبه بی سابقه که روز جمعه در حرم حضرت معصومه برگزار شده بود گفت: ائمه جمعه دو مسئولیت مهم روحانیت را بر عهده دارد که اگر به آنها نتواند عمل کند نزد خداوند مسئول خواهد بود.

آیت‌الله جوادی‌آملی افزود: یکی از وظایف ائمه جمعه سیر و سفر در من الاخلق الی الحق است و ماموریت دوم نیز پیام آوری دستورات الهی است.امام جمعه قم اظهارداشت: اگر تقصیری در طول این برنامه‌ها از بنده بوده است، از همه عذرخواهی می‌کنم.

وی با اشاره به ماموریت اول گفت: در این سفر وقتی کسی امام جمعه شد دیگران ساکت هستند و امام به محراب عبادت رفته و به خداوند عرض می‌کند که ایاک نعبد و ایاک نستعین یعنی خداوندا من و این نمازگزاران تو را می‌پرستیم و از تو مدد می‌جوییم.آیت‌الله جوادی‌آملی تصریح کرد: خداوند فرموده است که اگر مردم مشکلی داشتند به نماز پناه برده و مشکل خود را برطرف کنند، مردم صدها مشکل دارند که باید این را امام جمعه بیان کند و اگر بیان کرد و مشکل مردم رفع شد، نشانه این است که خوب بیان کرده اما اگر مشکل مردم رفع نشد، امام جمعه نتوانسته است مطلب را خوب بیان کند.امام جمعه قم گفت: اگر در اقامه نماز جمعه بنده این مشکل نیز بوده است از همگان عذرخواهی می‌کنم.

لازم به ذکر است که پیش از این هیچ گونه اطلاع رسانی در این باره نشده و مطلبی عنوان نشده بود. مراجعه به سایت نماز جمعه قم نیز نشان می دهد که مسأله بی سابقه بوده است. در حال حاضر حجت الاسلام سعیدی، حسینی بوشهری و آیت الله امینی و آیت الله استادی نماز جمعه را اقامه می کنند.

جوادی آملی از علمایی بود که در جریان معرفی کابینه به طور شفاف نظر خود را در خصوص وزارت زنان عنوان کرد، وی در جلسه تفسیر قرآن (۲۶ مهرماه سال جاری) گفته بود: « کسانی که رسالت الهی به عهده داشتند، مرد بودند؛ چون این وظیفه یک کارِ اجرایی است. اما کرامت، معجزه و ولایت، زن و مرد ندارد.»

یکی از مسائلی که موجب شد جوادی آملی مورد حمله برخی گروه ها قرار بگیرد و نارضایتی علما را نیز متعاقبا به دنبال داشت، انتشار فیلم دیدار محمود احمدی نژاد و ایشان بود. فیلمی که احمدی نژاد آن را مونتاژ شده و جعلی دانست، اما ایت الله جوادی آملی و دفتر ایشان هرگز صحت آن را تکذیب نکردند. از سوی دیگر انتقادهای او بر علیه دروغگویی، تهمت، مشکلات معیشتی و اقتصادی که در زمان های خاصی ایراد می شد همگی موجب شده بودند که طیفی از تندروها علیه این مفسر قرآن موضع گیری کنند. از جمله انتقادهای اخیر ایشان می توان به اظهارنظر نیمه آبانماه(در دیدار با رئیس سازمان مالیاتی آملی گفته بود: اگر خدای نکرده مردم فشار اقتصادی ببینند، در دینداری آنان مشکل ایجاد می‌شود…یک وقت نفت فروخته می شود تا کارخانه ایجاد گردد و سدی ساخته شود، این تبدیل سرمایه به سرمایه است،اما اگر نفت فروخته شود ودرقبال آن برنج و موز و …واردگردد،این تبدیل سرمایه به درآمد است.)و اواخر مهرماه(در دیدار با استاندار جدید قم این استاد حوزه علمیه گفته بود: شهدامدیر‌ناتوان‌را‌عزل‌می‌کنند) اشاره کرد.

هرچند این شیوه از کنارگیری بی سابقه بود، اما پیش از این نیز امام جمعه اصفهان با انتشار نامه ای از این سمت استعفا داده بود. اما در جریان ناآرامی های تابستان امسال نماز جمعه بیشترین حاشیه ها را در تاریخ جمهوری اسلامی داشت. از نماز جمعه هاشمی و عدم حضور وی در کسوت امامت جمعه که بگذریم، پیش از این نیز آیت الله استادی دیگر خطیب نماز جمعه قم از حضور در این تریبون خودداری کرده بود. گفته می شود ایت الله امینی نیز مشی شبیه به دو امام جمعه دیگر دارد.

در تابستان امسال گروه های افراطی با تجمع های غیر قانونی و یا ایراد شعارهای هتاکانه در اجتماعاتی موجب رنجش برخی از اساتید حوزه علمیه و ائمه جمعه این شهر مذهبی شده بودند. 

این گروه از طلاب تندرو تحت نظر «ق.ر» تا کنون موجب رنجش مراجع و علمای قم از جمله ائمه جمعه ارشد قم، نظیر آیت‏الله جوادی آملی، آیت‏الله امینی و آیت‏الله استادی شده اند. چندی پیش آیت‏الله استادی، مدیر سابق حوزه علمیه قم که به دلیل این تحرکات افراطی موقتاً از اقامه نماز جمعه خودداری کرد، به شدت از این افراد انتقاد نمود و گفت: چرا این روحانی با احساسات پاک مردم و طلاب بازی کرد؟ چرا هیچ دستگاهی نیست که با او برخورد کند؟ وی افزود: افرادی که در این راهپیمایی‌ها که پس از انتخابات توسط این روحانی تشکیل شد، شرکت کردند باید استغفار کنند.

رهبر معظم انقلاب نیز هفته گذشته در جمع بسیجیان به همین موضوع اشاره کردند. ایشان پس از ایراد شعار مرگ بر منافق و مرگ بر ضد ولایت فقیه اظهار داشتند: نمی شود هر فردی را به دلیل یک خطا، منافق نامید و همچنین نمی توان، هر فردی را بدلیل اختلاف نظر و دیدگاه، ضدولایت فقیه خواند.

به هر تقدیر کنارگیری آیت الله جوادی آملی از تریبون نماز جمعه قم که بدون ارایه دلیل مشخص و شفافی اتفاق افتاد در تاریخ جمهوری اسلامی بی سابقه بود.

————–

این مطلب در روزنامه اعتماد مورخ یکشنبه، ۸ آذر ۱۳۸۸ – شماره ۲۱۱۴ صفحه اول به چاپ رسید.

[+] صفحه جوادی آملی در ویکی پدیا 

[+] لینک این صفحه در بالاتـ. ـرین

حدودا ۲۰ روز قبل مطلبی در روزنامه اعتماد(صفحه اول مورخ ۱۰ آبانماه) تحت عنوان «رسانه های امریکا در رتبه نخست گفت وگو با احمدی نژاد» به چاپ رسید(اینجا).

دراون مطلب که ظاهرا به سلیقه مخاطبان محترم زیاد هم خوش نیامده بود، تحلیل محتوایی از مصاحبه های احمدی نژاد طی چهار سال ارایه شده بود که اطلاعات آن از سایت  نهاد ریاست جمهوری به آدرسwww.president.ir گرفته بودم.

امروز سایت را چک می کردم، که متوجه نکته جالبی شدم، لینک دسترسی به آرشیو تفکیکی سایت ریاست جمهوری  که پیش از این در اون می توانستید به آرشیو پیام ها، سفرهای استانی، مصاحبه ها، احکام و… به صورت تفکیک شده از ابتدای دولت نهم دسترسی داشته باشید حذف شده،  افسوس.

اگرچه چند نفری هم  بابت نوشتن اون گزارش ما رو به باد تمسخر گرفتند، اما ظاهرن دوستان در نهاد ریاست جمهوری به خوبی پیام اون نوشته را گرفته بودند و راه رو برای شخص دیگری که چنین فکری به سرش بزنه بستند.

اون متون فوق العاده بکر و غنی هستند، حیف که دوستان  فقط شنیدن حرف های رادیکال رو دوست دارند و اهمیتی به این موضوعات نمی دند.

جالب تر اونکه آرشیو بخش انگلیسی این سایت هنوز فعاله.

در این نمودار روند اعطای مجوز به نشریات سیاسی را از سال ۸۰ تاکنون نشان می دهد.

151 عنوان از ۱۲۳۱ عنوان، یعنی ۱۲ درصد نشریات مجوز گرفته می توانند در زمینه سیاسی فعالیت کنند، این رقم در مقایسه با چهار سال قبلی(یعنی مهرماه سال ۸۰ تا مهرماه سال ۸۴) بیش از ۵۰ درصد کاهش داشته است.

وقتی مسئولان در سخنرانی های خود، در مقام دفاع از عملکرد خود در حوزه مطبوعات آمار سه رقمی نشریاتی که در دوران تصدی آنها مجوز انتشار گرفته اند را به نشانه آزادی بیان به رخ می کشند، چیزی از «کیفیت» ماجرا نمی گویند. تعداد و آمارها درست است و شکی هم در آن نیست. حالا در ذهن شنونده تناقضی مطرح می شود: از یک طرف رسانه های منتقد از نبود آزادی بیان و عرصه تنگ مطبوعات در روزگار حاضر می گویند و از طرف دیگر طی ۴-۵ سال گذشته بیش از ۱۳۰۰ نشریه مجوز نشر گرفته اند!  با بررسی «کیفیت» پنهان مانده در بیان مسئولان شاید گوشه ای از تناقض مزبور برطرف شود. عرصه تنگ حاکم بر مطبوعات که همزمان با مشکلات معیشتی به فعالان رسانه در کشور فشار می آورد نهایتا موجب مهاجرت آنها و باز شدن عرصه برای فعالیت نشریات فارسی زبان مستقر در خارج از کشور می شود.

در بیان آمار همان عبارت «بیش از ۱۳۰۰ نشریه در دوران… مجوز انتشار گرفتند» مطرح می شود، اما کسی نمی گوید تنها ۱۵۱ عنوان از ۱۲۳۱ عنوان(از مهرماه سال ۸۴ تا مهرماه سال ۸۸) در زمینه سیاسی می توانند فعالیت کنند. ۹۸ عنوان از این ۱۵۱ عنوان در حال انتشار هستند.۴۴ عنوان سراسری و بین المللی هستند و گستره توزیع باقی یعنی ۱۰۷ عنوان محلی و منطقه ای است. ۲۲ عنوان از نشریاتی که می توانند در زمینه سیاسی فعالیت کنند در اختیار اشخاص حقوقی قرار دارند.

۱۵۱ عنوان از ۱۲۳۱ عنوان، یعنی ۱۲ درصد نشریات مجوز گرفته می توانند در زمینه سیاسی فعالیت کنند، این رقم در مقایسه با چهار سال قبلی(یعنی مهرماه سال ۸۰ تا مهرماه سال ۸۴) بیش از ۵۰ درصد کاهش داشته است. در چهار سال قبلی، از مجموع ۱۳۰۸ نشریه مجوز گرفته، ۳۹۶ عنوان می توانستند در زمینه سیاسی فعالیت کنند، این یعنی بیش از ۳۰ درصد نشریاتی که مجوز فعالیت گرفته بودند، سیاسی بودند.

زبان ۵۵۹ عنوان از ۱۲۳۱ مجوز انتشار، به جز فارسی: آذری، اردو، ارمنی، انگلیسی، روسی، عربی، فرانسوی، لری و کردی است؛ تنها اسم ۷۴ عنوان از این نشریات به زبان های انگلیسی و عربی است. نشریاتی که به زبان های دیگر منتشر می شوند اصولا مخاطب محدودتری دارند و در زمینه ها و مسائل خاصی منتشر می شوند. برای مثال نشریات:, International Journal Of Psychology, Political Thought In Islam  الجوارالاقلیمی، الرای الاخر، خبر اردبیل، سبلان اردبیل، صدای اردبیل، ستاره اردبیل، افق ابهر، میانه امروز و….همچنان که از نامشان نیز بر می آید باید مخاطب خاصی داشته باشند.

دو نشریه کلمه سبز و اعتماد ملی که عدم انتشار آنها واضح است و پیش از تهیه این آمار انتشارشان متوقف شده است نیز «در حال انتشار» عنوان شدند.

آمار انتشار یافته توسط وزارت ارشاد اشکالاتی هم دارد.یکی از این اشکالات به وضعیت نشریه بر می گردد. برای مثال نشریات شهروند امروز، هم میهن، یاس نو، کارگزاران و…. که همگی پیش از  دوران تهیه این آمار(تا شهریور ماه ۱۳۸۸) انتشارشان متوقف شده است، در قسمت وضعیت، «در حال انتشار» عنوان شدند. این رویه فقط مختص نشریاتی که در دولت های قبلی مجوز گرفته و در دولت نهم انتشارشان متوقف شده است نیست.

اتفاق جالب که در ادوار دیگر سابقه نداشته است، روند اعطای مجوز نشر به نشریات روستایی است.  این روستاها عبارت است از: رامشه (جرقویه علیا، اصفهان)، محمودآباد(شاهیندژ)، ‌شیرین‌کندی(خوی، آذربایجان غربی)، مهربان(جاده سی نعمت، یاسوج) و عطابخش(جاده‌قدیم‌فسا ،فارس)، کورده لارستان، محله پایین(فارس)، قطب آباد(جهرم، فارس)، خدابنده(زنجان) اسفدن(قاین)

برای مثال دو نشریه کلمه سبز و اعتماد ملی که عدم انتشار آنها واضح است و پیش از تهیه این آمار انتشارشان متوقف شده است نیز «در حال انتشار» عنوان شدند.  پیدا کردن نشریاتی که سهوی در لیست نشریات «در حال انتشار» گنجانده شدند به دلیل حجم بالای این نشریات . پایین بودن تیراژ بسیاری از آنها همچنین وزبان و گستره توزیع شان امکان پذیر نیست.

علاوه بر اینها ۲۹۵ مورد از نشریات در حال انتشار، هیچ آدرس یا شماره تلفنی در بخش شناسنامه نشریات ندارند. بنا براین امکان پیگیری وضعیت نشر آنها اصولا میسر نیست.

مشخص است، نشریات درحال انتشار تاثیر گذاری هستند. به هر ترتیب بنابر این آمار ۶۸۸ عنوان از  مجموع ۱۲۳۱ نشریه مجوز گرفته در حال انتشار و تاثیر گذار هستند.

امتیاز انتشار ۴۱۲ مورد از نشریات متعلق به: وزارت خانه ها، نیروهای نظامی-انتظامی، مراکز دولتی، پژوهشکده ها و پژوهشگاه ها،  موسسات، دانشگاه ها، انجمن ها، اتحادیه هاو شوراهای شهر، حل اختلاف، نگهبان، اتاق های بازرگانی و انقلاب فرهنگی و .. است.

ظاهرا تهیه کنندگان آمار مورد استفاده این گزارش «سهوی» ۳۶۹ مورد صاحب امتیاز حقوقی را در بین صاحب امتیازان حقیقی گنجانده اند. این یعنی ۳۵ درصد خطا.

توضیح آنکه نتیجه جستجوی نشریاتی که مجوز آن برای شخصیت حقوقی صادر شده است در فاصله مهرماه سال ۸۴ تا مهرماه سال ۸۸ ، ۱۸۳ مورد است. اما تنها امتیاز انتشار ۴۱۲ مورد از نشریات متعلق به: وزارت خانه ها، نیروهای نظامی-انتظامی، مراکز دولتی، پژوهشکده ها و پژوهشگاه ها،  موسسات، دانشگاه ها، انجمن ها، اتحادیه هاو شوراهای شهر، حل اختلاف، نگهبان، اتاق های بازرگانی و انقلاب فرهنگی و .. است.

برای مثال براساس این آمار، فصلنامه «نامه اتاق قزوین» به صاحب امتیازی اتاق بازرگانی و صنایع و معادن استان قزوین که در تاریخ ۲۰ فروردین ۸۶ مجوز نشر گرفته است، در ردیف «حقیقی» و در همین حال فصلنامه «اقتصاد قم» به صاحب امتیازی اتاق بازرگانی قم که در تاریخ ۱۹ تیر ۸۵ مجوز انتشار گرفته است، در ردیف «حقوقی» دسته بندی شده است. دو نشریه ارتش، دو نشریه سپاه، چهار نشریه نیروی انتظامی و….هم چنین وضعی دارند.

در مثالی دیگر به موسسه فرهنگی اکو در یک روز (۲۳ اردیبهشت ۱۳۸۷) مجوز انتشار پنج ماهنامه(Eco Time، اکو نوستی، Eco Ordo، اکو درگی، اکو نوروز) با یک مدیر مسئول(محمد رجبی) در همه پنج مورد و در یک زمینه(اقتصادی , فرهنگی( اجتماعی))به پنج زبان(انگلیسی، روسی، اردو، آذری و فارسی) داده شده است. این پنج ماهنامه نیز در ردیف «حقیقی» طبقه بندی شدند. و جالب آنکه هیچ کدام منتشر نمی شوند.

نشریات متعلق به بخش خصوصی و جدا از سازمان ها و ارگان های حاکمیتی و دولتی غالبا حقیقی هستند. نشریاتی که زیر نظر مراکز دولتی فعالیت کنند، بیشتر به ارایه دستاوردهای مرکز متبوع می پردازند. مراکز علمی هم که نشریاتشان مشخصا به دستاوردهای حوزه مورد نظر می پردازد.

۷۴۵ عنوان از این نشریات در زمینه های تخصصی قرار است منتشر شوند. به ترتیب: علوم انسانی( ۲۹۰ مورد)، پزشکی، پیراپزشکی و پزشکی و پیراپزشکی(۱۶۲ مورد)، فنی مهندسی( ۱۵۰ مورد)، کشاورزی( ۸۱ مورد)، علوم پایه( ۵۵ مورد) و هنری( ۷مورد) زمینه های این نشریات تخصصی هستند که غالبا نیز در اختیار مراکز علمی قرار دارند.

و البته ـ برای مثال ـ ماهنامه «نسخه حیوانات»، دو فصلنامه «علوم و فنون زنبور عسل»، فصلنامه«پیک مرغداران خراسان»، ماهنامه «آبزیان زینتی»یا فصلنامه« صنعت اتاق تمیز »قرار نیست تحلیل، مطلب یا خبری منتشر کنند که بود و نبود آزادی بیان و مطبوعات روی آن موثر واقع شود!

از بین این ۱۲۳۱ مورد مجوز، ۶۱۴ مورد متعلق به نشریات شهرستانی است. البته ۲۲ عنوان نشریه که ذیل استان تهران از آنها نام برده شده است، در شهرستان های: اراک، تبریز، همدان، مشهد، کرج، قم، قزوین و شیراز به چاپ می رسند.

اتفاق جالب که در ادوار دیگر سابقه نداشته است، روند اعطای مجوز نشر به نشریات روستایی است.  این روستاها عبارت است از: رامشه (جرقویه علیا، اصفهان)، محمودآباد(شاهیندژ)، ‌شیرین‌کندی(خوی، آذربایجان غربی)، مهربان(جاده سی نعمت، یاسوج) و عطابخش(جاده‌قدیم‌فسا ،فارس)، کورده لارستان، محله پایین(فارس)، قطب آباد(جهرم، فارس)، خدابنده(زنجان) اسفدن(قاین)

۳۶۱ عنوان هم گستره توزیع شان محلی و منطقه ای است. تعداد مجوز انتشار استان ها به ترتیب عبارت است از: آذربایجان شرقی: ۳۹ عنوان،  آذربایجان غربی: ۱۶ عنوان،  اردبیل: ۱۱ عنوان،  اصفهان: ۵۲ عنوان،  ایلام: ۵ عنوان،  بوشهر: ۹ عنوان،  تهران: ۶۱۷ عنوان،  چهارمهال و بختیاری: ۱۵ عنوان،  خراسان جنوبی: ۹ عنوان،  خراسان رضوی: ۵۵ عنوان،  خراسان شمالی: ۱۰ عنوان،  خوزستان: ۲۳ عنوان،  زنجان: ۱۹ عنوان،  سمنان: ۱۲ عنوان،  سیستان و بلوچستان: ۱۸ عنوان،  فارس: ۲۷ عنوان،  قزوین: ۱۱ عنوان،  قم: ۵۷ عنوان،  کردستان: ۸ عنوان،  کرمانشاه: ۹ عنوان،  کرمان: ۳۷ عنوان،  کهکیلویه و بویراحمد: ۱۴ عنوان،  گلستان: ۱۷ عنوان،  گیلان: ۳۲ عنوان،  لرستان: ۱۲ عنوان،  مازندران: ۲۹ عنوان،  مرکزی: ۱۵ عنوان،  هرمزگان: ۱۲ عنوان،  همدان: ۱۰ عنوان و یزد: ۳۱ عنوان.

نشریات محلی و منطقه ای به لحاظ گستره توزیع تیراژ و در نتیجه مخاب کمتری دارند. برای مثال ماهنامه «سلام ابرکوه» با گستره توزیع محلی با توجه به جمعیت ابرکوه قاعدتا نمی تواند مخاطب زیادی داشته باشد. مثال دیگر دو روزنامه خراسان شمالی و خراسان جنوبی(که به صاحب امتیازی یک موسسه هر دو در یک روز مجوز فعالیت گرفته اند) گستره توزیع شان محلی است، در شرایطی که تیراژ نشریات عادی سراسری پایتخت به بیش از ۲۰ هزار نمی رسد، مشخص است آنها چه وضعی دارند. و این تیراژ است که دامنه تاثیر گذاری یک جریده را مشخص می کند.

به برنامه های سیما نگاه کنید و به برنامه های رادیو گوش بدهید، وقتی برنامه مرور مطبوعات را پخش می کند لوگوی هفته نامه و ماهنامه و فصلنامه و… را نشان نمی دهد، از این اقلام هم چیزی نمی گوید. چون تلقی عمومی از مطبوعات روزنامه ها هستند. از آمار سالنامه ها، فصلنامه ها، دو فصل یکبار، دو هفته یکبار، هفته نامه ها، ماهنامه ها و دو ماه یکبار (که غالبا تخصصی هستند) که بگذریم(۱۲۱۸ عنوان) حالا آنچه در آخر کار می ماند و احتمالا در ذهن عامه مردم از مطبوعات جا افتاده است، همان ۱۳ عنوان روزنامه است. که از این ۱۳ روزنامه، ۴ موردش منتشر نمی شوند و فقط مجوز دارند، ۶ عنوان هم محلی و منطقه ای هستند. این ۱۳ روزنامه که یکی شان هم همین اخیرا انتشارش با مشکل مواجه شد عبارت است از: بانگ ساوالان، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، واقعه،امید مردم، شهروند، امروز، عصر ایرانیان، کلمه سبز، وطن امروز، پرسپولیس، راه پیشرفت واصفهان زیبا. کلمه سبز که تعطیل شد، دیگر روزنامه پر تیراژ به جا مانده همان «وطن امروز» به صاحب امتیازی مهرداد بذرپاش مدیرعامل سابق سایپا و رئیس فعلی سازمان ملی جوانان و از حامیان محمود احمدی نژاد است. (دقت شود که تمامی این آمار به مدت زمان اول مهرماه سال ۸۴ تا اول مهرماه سال ۸۸ پرداخته است در فاصله زمانی کوتاه آغاز دولت نهم یعنی مردادماه ۸۴ تا نقطه آغاز آمار این گزارش که مهرماه۸۴ است روزنامه اعتمادملی در تاریخ ۱۰/۵/۸۴ مجوز انتشار گرفت و اخیرا هم متوقف شد که در این گزارش از آن نامی برده نشده است. )

اگر ۱۳ مورد مجوز انتشار روزنامه را فارق از تمام کیفیاتش بپذیریم، ۴۸ ماهی که در این گزارش بررسی شده است، در مقایسه با ۴۸ ماه قبلی(یعنی از تاریخ اول مهرماه سال ۸۰ تا اول مهرماه سال ۸۴) کاهش چشمگیری در ارایه مجوز به روزنامه ها داشته است.  در ۴۸ ماه قبلی ۴۰ عنوان روزنامه با گستره توزیع سراسری و بین المللی و ۱۷عنوان هم با گستره توزیع منطقه ای و محلی مجوز نشر گرفته اند.

همه اینها یک طرف، شیوه اختصاص یارانه مطبوعات یک طرف دیگر. در شرایطی که روند ارایه مجوز انتشار به نشریات جدید چنان است که پیش از این آمد، از سوی دیگر توقیف و لغو امتیاز مطبوعات قدیمی و پرمخاطب(نشبت به نشریات تخصصی و محلی…) و تنگ کردن عرصه بر مطبوعات فعال منتقد نیز با ساز و کار های خاصی جریان داشته و دارد.

در چنین شرایطی طی حدود ۵ سال صدارت آقای احمدی نژاد، روزنامه های: شرق (در تاریخ ۱۵ مرداد ۱۳۸۶ به دستور هیأت نظارت بر مطبوعات توقیف شد.)، هم میهن(در ۱۲ تیر ماه ۸۶ از سوی دادستان توقیف شد.)، تهران امروز( مسئول روزنامه تهران امروز، به اتهام چاپ مطالب و تصاویر اهانت آمیز نسبت به رئیس جمهور و نشر اکاذیب به قصد تشویش اذهان عمومی و ایراد افترا، در تیرماه سال ۸۷ با شکایت مدعی العموم به دادسرای کارکنان دولت احضار شد، و این روزنامه هم توقیف شد.) کارگزاران(در ۱۱ دی ۱۳۸۷ به دلیل چاپ بیانیه دفتر تحکیم وحدت پیرامون حوادث غزه ، توسط وزارت ارشاد و دادستانی تهران توقیف شد.) یاس نو(به دلیل اعاده روند دادرسی توسط دادستان، پس از انتشار یک شماره توقیف شد و معاون وزارت ارشاد دستور توقف انتشار آنرا صادر کرد.)، کلمه سبز(دو روز پس از انتخابات روزنامه کلمه سبز با بازدداشت کارکنان آن تعطیل شد) اعتماد ملی( روز ۲۷ مرداد ماه سال جاری توقیف شد)، سرمایه (۱۱ آبان سال جاری لغو امتیاز شد) از فعالیت باز ماندند.

از سوی دیگر هفته نامه های: شهروند امروز، زنان، همشهری جوان، مدرسه، دنیای تصویر، هفت، صبح زندگی، تلاش، به سوی افتخار و شوک و… نیز در این دوران توقیف و لغو امتیاز شدند. خبرگزاری ایلنا نیز در این مدت توقیف شد که البته پس از مدتی دوباره فعالیت خود را از سر گرفت. تعطیلی سایت بازتاب هم قابل توجه است. ذکر تمام موارد و نشریات دیگر اعم از محلی و منطقه ای و سایت های اینترنتی فیلتر شده و… که در این مدت توقیف و لغو امتیاز شدند در این مجال نمی گنجند.

مسائل اقتصادی

برخی روزنامه ها و نشریات عملا به دلیل هزینه های کمرشکن و سودآور نبودن فعالیتشان خودبخود در آستانه تعطیلی قرار دارند. در چنین شرایطی از درج آگهی های دولتی که منبع اصلی درآمد روزنامه ها به شمار می روند ممانعت می شود و از سوی دیگر شرکت ها و موسسات دیگری که به روزنامه های منتقد آگهی می دهند به دلایل مبهی قراردادهای خود را با روزنامه های مزبور لغو می کنند(مثل ایران خودرو و ایرانسل)

خبرگزاری رسمی دولت«ایرنا» در بودجه سال جاری ۲۲۵۱۷۵ میلیون ریال ذکر شده است. در حالی که بودجه حمایت از همه اقلام مطبوعاتی نسبت به سال قبل تنها حدود یک درصد رشد داشته است. بودجه این خبرگزاری نسبت به سال ۸۷(۲۰۵۲۶۹ میلیون ریال که نسبت به سال ۸۶ ۳۵ درصد رشد داشته است ) حدود ۸ درصد رشد داشته است.

در نامه ای که در اوایل روی کار آمدن محمود احمدی نژاد توسط مدیران مسئول روزنامه های غیر دولتی خطاب به وزیر ارشاد وقت نوشته شد به این موضوع اشاره شده است. موضوعی که حالا بعد از گذشت بیش از ۴ سال همچنان ادامه دارد. در بند سوم این نامه آمده است: « پس از روی کار آمدن دولت جدید متاسفانه جهت‌‏گیری تخصیص آگهی‌‏های مربوط به تعدادی از وزارتخانه‌‏ها به نحو چشمگیری به سمت مطبوعات خاص به ویژه مطبوعات دولتی بوده است‌‏!راستی در زمانی که ( به دلیل برخی از مشکلات) جنابعالی به خوبی از میزان استقبال مردم از فرآورده‌‏های حوزه نشر و مطبوعات واقفید آنگاه چگونه قابل توجیه است که اداره آگهی‌‏های وزارت ارشاد بر خلاف شعار عدالت محوری دولت نهم ، بر مبنای دولت‌‏سالاری عمل نموده و برای تخصصی آگهی‌‏ها مطبوعات دولتی را ترجیح داده و خدای ناکرده بخواهد آنان را به خودی و غیر خودی تقسیم نماید . در چنین شرایطی آیا می‌‏توان به چشم‌‏انداز آینده وضعیت مطبوعات کشور امیدوار بود؟»

حکایت اختصاص یارانه های مطبوعات به نشریات خود حدیث مفصل تری دارد و بعضا برخی روزنامه ها و مطبوعات منتقد و غیر دولتی مبلغی بسیار کمتر از چیزی که طبق محاسبات باید از آن بهره مند می شدند دریافت می کنند و برای این موضوع نیز انواع و اقسام آیین نامه ها و قوانین وجود دارد. البته معاون جدید مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به تازگی خبر از تغییر رویه اختصاص یارانه ها در آینده نزدیک خبر داده است. آقای رامین گفته است: در نخستین فرصت پرونده‌های یارانه‌ها را بررسی می‌کنیم و قصد داریم یارانه‌ها را عاقلانه، عادلانه و منطبق با استانداردهایی که بر اساس رسالت رسانه‌ها شکل می‌گیرد، تطبیق بدهیم.

یارانه مطبوعات که در بودجه امسال ۱۰۱۲۰۳۶ میلیون ریال تحت عنوان حمایت از نشر، کتاب و مطبوعات در نظر گرفته شده است، یکی از اصلی ترین منابع تامین مالی مطبوعات به شمار می رود. خصوصا روزنامه ها که در مقایسه با سایر اقلام مطبوعات به بودجه بیشتری به خاطر نیاز به کاغذ و …. نیازمند هستند. هرچند این بودجه امسال حدودا یک درصد نسبت به سال گذشته(۹۷۵۰۰۰میلیون ریال) رشد داشته است، اما در مقابل عنوان حمایت از کتاب هم به آن اضافه شده است.

وضعیت کمک های مالی به رسانه های غیر دولتی در حالیست که سایت ها و خبرگزاری های وابسته به دولت بودجه های افسانه ای دریافت می کنند. خبرگزاری رسمی دولت«ایرنا» در بودجه سال جاری ۲۲۵۱۷۵ میلیون ریال ذکر شده است. در حالی که بودجه حمایت از همه اقلام مطبوعاتی نسبت به سال قبل تنها حدود یک درصد رشد داشته است. بودجه این خبرگزاری نسبت به سال ۸۷(۲۰۵۲۶۹ میلیون ریال که نسبت به سال ۸۶ ۳۵ درصد رشد داشته است ) حدود ۸ درصد رشد داشته است.

این خبرگزاری با بودجه ۲۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومانی، پرهزینه‌ترین آژانس خبری در ایران محسوب می‌شود.

در مقابل، بودجه خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) در سال جاری حدود یک میلیارد و دویست و پنجاه میلیون تومان، بودجه خبرگزاری مهر حدود یک میلیارد و صد میلیون تومان و بودجه ایلنا کمتر از نصف این دو خبرگزاری است که با احتساب بودجه کمتر از ۵ میلیارد تومانی خبرگزاری فارس، مجموع بودجه سالانه ۴ خبرگزاری دیگر کشور معادل یک سوم بودجه خبرگزاری جمهوری اسلامی است.سایت های تحلیلی حامی دولت نیز در صفحات مملو از آگهی های خاص به فعالیت خود ادامه می دهند.

با این بودجه افسانه ای عملکرد خبرگزاری ایرنا یعنی گران ترین آژانس خبری حال حاضر کشور زیاد موثر به نظر نمی رسد. بی شک یکی از معیارهای تاثیر گذاری و توانایی مخاطب برای خبرگزاری ها تعداد پرزنت های آنها است. نگاهی به نمودار پرزنت های روزانه از سایت ایرنا در مقایسه با سایت تابناک که نه یک خبرگزاری با ساختمان چند طبقه و کارمندان پرشمار، که یک سایت تحلیلی ساده است و تعداد کارکنان آن مجموعا به ۲۰ نفر نمی رسد و در یک واحد آپارتمانی فعالیت می کند  بسیار گویاست. این نمودار توسط نرم افزار آن لاین سایت بین المللی Alexa.com  تهیه شده است.

بر کسی پوشیده نیست و بزرگان نظام هم همواره بر این نکته تاکید داشتند که رسانه های فارسی زبان مستقر در خارج از ایران می توانند ضربات مهلکی بر پیکره نظام بزنند.

با گذشت زمان، هر روز بیش از پیش با پیشرفت جامعه، پیش آمدن سلایق سیاسی گوناگون، فعالیت احزاب و وقایع جدید سیاسی، اجتماعی و…. و از همه مهمتر پیشرفت تکنولوژی و ورود فناوری های جدید به جامعه و گسترده تر شدن طبیعی ابزار دریافت اطلاعات، جامعه نیازمند دریافت اطلاعات از مجاری گوناگون و جدیدتر است. اگر این نیاز از طریق معمول (یعنی ارایه مجوز به نشریات داخلی و کمک به بالندگی آنها) تامین نشود، جوینده اطلاعات به سمت راه های دیگر(نظیر ماهواره ها و اینترنت) خواهد رفت که نظارت در آنها صفر است!

ماهواره های مستقر در خارج از ایران و سایت های اینترنتی و…. در حالی همه ساله تاسیس می شوند و یا بر بودجه خود می افزایند که مطبوعات داخلی منتقد به انحا مختلف از فعالیت و تاثیر گذاری بازماندند. وجود مشکلات مالی، نحوه نظارت، توقیف ها و لغو امتیازها و… همگی در نهایت به یکه تازی رسانه های مستقر در خارج از کشور خواهد انجامید. چراکه با همه اقدامات سخت افزاری نظیر نصب دستگاه های پارازیت، فیلتر کردن سایت ها و… بازهم رسانه های مزبور مخاطبان خود را از طریق راه های فرار از این امکانات سخت افزاری(نظیر استفاده از فیلتر شکن های نرم افزاری، تغییر فرکانس ماهواره ها و…) دارند و هر روز خبر تاسیس شبکه فارسی زبان جدید و سایت اینترنتی جدیدی به گوش می رسد.

صرفا ارایه آمار نمی تواند ملاک خوبی برای نشان دادن آزادی مطبوعات باشد. از طرف دیگر، اعداد و ارقام و آمارها هرچند نجومی و سه رقمی باشند، بازهم دایره های آهنی روی پشت بام ها، حضور دارند.  عدم تناسب انتشار مطبوعات جدید با رشد مخاطب و افزایش نیاز او از یک طرف، شیوه های نظارتی از طرف دیگر و سازوکارهای حمایتی از مطبوعات هرکدام به نوبه خود به طور غیر مستقیم مخاطبان بیشتری را جذب رسانه های فارسی زبان مستقر در خارج ایران خواهد کرد. تعطیلی و برخورد با مطبوعات داخلی نهایتا منجر به کوچ روزنامه نگاران بیکار شده و بدون امنیت شغلی ایرانی به خارج از کشور می شود.  بی شک رسانه های فارسی زبان مستقر در خارج از ایران بدون بهره مندی از روزنامه نگاران و خبرنگاران ایرانی که به خارج از ایران کوچ کرده اند، نمی توانند مخاطب فارسی را جذب کنند.

با بسته شدن هر روزنامه و نشریه منتقد، با کاهش حمایت مالی از این نشریات و به تبع آن ایجاد مشکل در پرداخت حقوق روزنامه نگاران و…. هر روز روزنامه نگاران به خارج از ایران مهاجرت می کنند، جایی که  هیات نظارت بر مطبوعات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هیچ نظارتی نمی تواند آنجا داشته باشد. در واقع اگر آنها(رسانه های فارسی زبان مستقر در خارج از کشور) بنا به گفته بزرگان نظام دشمن باشند، تعطیلی هر رسانه منتقد داخلی و آرام آرام، از بین بردن رسانه های منتقد خود بستری برای مهاجرت هر چه بیشتر روزنامه نگاران با تجربه داخلی را به خارج از کشور فراهم می کند.

روزنامه نگارانی که سال ها تجربه کار و تماس با مخاطب ایرانی را دارند و با حداقل حقوق و امکانات حاضرند در داخل کشور فعالیت کنند و پیش از این نیز می کردند، اما زمانی که دیگر رسانه ای در کار نباشد، از یک طرف رسانه های قبلی تعطیل شوند، رسانه های محدود فعلی با مشکل تامین مالی مواجه باشند و از رسانه جدید(همان فضای کار) هم خبری نباشد، چاره ای جز مهاجرت و تداوم حیات و معاش ندارند.

نشریاتی که از مهرماه سال ۸۴ تا مهرماه سال۸۸ مجوز نشر گرفته اند

زمینه نشریاتی که از مهرماه سال ۸۴ تا مهرماه سال۸۸ مجوز نشر گرفته اند

آتش نشانی یک مورد

معیار این جمع بدی موضوعات انفرادی که داخل پرانتز نوشته شده اند و یا زمینه های انفرادی بوده است. برای مثال زمینه برخی نشریات به صورت: ” فرهنگی , ورزشی( اجتماعی)” آمده است که در این جمع بندی “اجتماعی” لحاظ شده است و یا زمینه ” کامپیوتر( فنی مهندسی)” در جمع بندی زمینه “فنی مهندسی” در نظر گرفته شده است.  در سایر نشریاتی که فقط یک زمینه فعالیت داشته اند هم نظیر “کشاورزی” و یا “هنر” همان موضوع در نظر گرفته شده است. گفتنی است در بانک اطلاعاتی مزبور موضوعات اقتصادی، ورزشی و سیاسی همگی در چند زمینه ای ها گنجانده شدند که زمینه اصلی فعالیت آنها “اجتماعی” ذکر شده است. کلا ۱۴۱ عنوان نشریه چند زمینه ای ذیل زمینه های اصلی دیگر که غالبا اجتماهی هستند زمینه سیاسی نیز دارند. ۱۰ عنوان هم زمینه علوم سیاسی وجود دارد که ذیل زمینه های تخصصی دیگر نظیر علوم انسانی گنجانده شدند

———————

[+]لینک این مطلب در بالاتر.ین

این گزارش در روزنامه اعتماد: مورخ یکشنبه، ۱ آذر ۱۳۸۸ – شماره ۲۱۰۹ در صفحات اول و ششم به چاپ رسید.

* برای دیدن جدول مشخصات و آمار تمامی نشریات را از ابتدا تاکنون اینجا کلیک کنید.